تهیه و تنظیم: داوود فرزامی
به ماه رمضان نزدیک می‌شویم. در این روزها، از یک طرف تحمل گرسنگی و تشنگی و از طرف دیگر تحمل گرما هنگامی که روزه هستیم تاب و توان را از بین می‌برد و بدن‌مان را تحت تاثیر قرار می‌دهد؛ بنابراین، بر آن شدیم تا توصیه‌هایی را برای‌تان بیاوریم تا بتوانید این ایام مبارک را به راحتی سیر کنید. عمده‌ترین تغییرات شامل کم‌آبی بدن است که باعث احساس ضعف؛ بی‌حالی؛ کم حوصلگی؛ بوی بد دهان؛ احساس سرمای بدن؛ تغییرات روحی و روانی و تغییر در عملکرد مغزی می‌شود.
از دیدگاه طب اخلاطی و سبک زندگی سالم وقتی ساعت‌های طولانی غذایی میل نشود سیستم حرارت بدن بالا می‌رود و وقتی آب خیلی سردی میل شود مشکلات متعددی مانند گرفتگی صدا؛ مشکلات کبدی؛ ریزش مو؛ ازدیاد نزله یا خلط در سر و کسالت و بی‌حوصلگی‌های سحرگاهی ایجاب می‌شود.
(نکته: کبد یکی از اعضای مهم رئیسه است و در طب اخلاطی وظیفه‌ی تغذیه‌ی بدن، رشد و نمو بدن، سوخت و ساز بدن، سیستم ایمنی بدن، بستگی به وضعیت کبد دارد. اگر کبد از مزاج طبیعی خود که در اصل گرم و تر است خارج شود و دچار سوء مزاج شود مشکلات و بیماری‌ها، نه تنها در خود کبد بلکه به لحاظ اعضای رئیسه بودن در اعضای دیگر بدن نیز ظاهر می‌شود، اما این نکته مهم است که کبد را دو مقوله‌ی مهم دچار نقصان و بیماری می‌کند: ۱٫ سردی بیش از حد کبد که موجب چاقی و کبد چرب می‌شود. ۲٫ گرمی بیش از حد کبد که موجب خشکی و ایجاد عطش در بدن می‌شود، که علائم دو را در ماه مبارک رمضان مشاهده می‌کنیم؛ پس نیاز است که تغذیه‌ی سالم زیستی در ماه مبارک رمضان رعایت شود.
توصیه‌ی طب اخلاطی این است که روزه را با آب ولرم یا خرما باز کنید.
برای کاهش عطش و مقابله با خشکی بدن در ساعت‌های روزه‌داری، می‌توانید از ماءالشعیر طبیعی استفاده کنید. اگر بر اثر گرمی مفرط مزاج قلب، معده، کبد یا تولید حرارت مفرط در بدن و بر اثر تعب جسمی یا روانی طی ساعات روزه‌داری، دچار تشنگی شدید و کاهش رطوبت بدن شوید، می‌توانید با مصرف ماءالشعیر طبیعی به جای آب و چای در سحر و ساعات پس از افطار، عوارض ناخواسته احتمالی را کاهش دهید. شربت‌های سرکه شیره، سرکه انگبین، شربت آبلیمو، شربت تخم شربتی، شربت تخم ریحان، شربت خاکشیر، شربت جـُلاب (زعفران، عسل و گلاب) در وعده‌های سحری یا افطاری استفاده کنید.
نوشیدنی‌های توصیه شده در طب اخلاطی برای رفع عطش
- یک فنجان عرق کاسنی، یک قاشق چای‌خوری تخم ریحان، یک قاشق چای‌خوری تخم خرفه، یک قاشق عسل، یک قاشق بیدمشک و ۲ الی ۳ قاشق عرق بادرنجبویه را با یکدیگر مخلوط و میل کنید. (یک بذر ریحان باعث می‌شود ۱۰۰ برابر آب در خودش ذخیره کند.)
- یک فنجان عرق کاسنی و یک قاشق چای‌خوری خاکشیر و یک عدد خیار رنده شده را مخلوط کنید و بین ساعات افطار تا سحر میل کنید. خاکشیر به دلیل داشتن مواد موثره موسیلاژ باعث می‌شود آب را در بدن ذخیره شود و زیاد آب بدن کاهش پیدا نکند و از مشکلاتی که از کم آبی در بدن رخ می‌دهد مانند سر درد، مشکلات کلیوی، ضعف و … جلوگیری می‌شود.
- طرز تهیه‌ی ماءالشعیر: یک کیلو جو دوسر، دو لیتر عرق شاهتره و یک لیتر آب را ۲۴ ساعت خیسانده سپس به مدت ۱۵ دقیقه آن را بجوشانید و بعد آن را صاف و در یخچال نگهداری کنید. روزانه ۲ الی ۳ قاشق در یک لیوان آب حل و میل کنید.
- شربت خیار و لیمو ترش: خیار را حلقه حلقه کنید و سپس با آب لیمو ترش و یک لیوان آب مخلوط و میل کنید.
- یک لیوان آب، یک قاشق چای‌خوری خاکشیر، دو قاشق آب لیموترش، یک قاشق عسل و یک قاشق گلاب مخلوط و بین افطار تا سحر میل کنید.
- خوردن آبمیوه‌های طبیعی، علاوه بر رفع عطش و تشنگی دارای ویتامین و املاح مورد نیاز بدن هستند.
- مصرف شربت عسل و آب در وعده ی سحر و افطار به رفع کم خونی کمک می‌کند. یک قاشق غذاخوری عسل را در یک لیوان آب جوش حل و میل کنید. بهتر است عسل آب را با مقداری تخم فرنجمشک یا تخم خاکشیر مخلوط کنید.
- یک لیوان شیر را با یک قاشق غذاخوری شیره‌ی انگور و یک قاشق مرباخوری بادام پوست کنده و آسیاب شده مخلوط و هنگام سحر مصرف کنید.
- هفت عدد انجیر را با یک قاشق شیره انگور در یک پیاله عرق بیدمشک خیسانده و سپس میل کنید.
نکته: می‌توانید هر کدام از این شربت‌ها را در یک روز میل کنند و از خوردن چند نوشیدنی در یک وعده اجتناب کنند.
باید‌ها و نباید‌ها در رابطه با مصرف میوه‌ها در ماه مبارک رمضان
در روزهای گرم سال، به‌خصوص روزهایی که روزه می‌گیرید، از خوردن میوه‌های گرمسیری مانند موز و انبه و کمتر آناناس پرهیز کنید، چراکه زیاده‌روی در خوردن آن‌ها موجب افزایش غلظت خون می‌شود. گلاب، هم برای تقویت معده و دهانه‌ی آن و همچنین تقویت روح و قوا هنگام افطار بسیار مناسب است. مصرف خیار، لیموترش و …… بسیار مفید هستند.
عادت‌های غلط غذایی در ماه مبارک رمضان
خوردن غذاهای سنگین و غلیظ، دیرهضم، چرب و سرخ کردنی، نوشیدن آب همراه غذا و همچنین مصرف شیرینی قنادی، زولبیا و بامیه و غذاهای متنوع در یک وعده نیز از مصادیق بارز اشتباهات غذایی است.
همچنین، مصرف زیاد مواد غذایی گوناگون و تنقلات در فاصله‌ی افطار تا سحر، موجب سنگینی معده، خواب آشفته و عدم میل به مصرف سحری می‌شود. البته در افرادی که شام و افطار را همزمان مصرف می‌کنند، مصرف تنقلات سالم مانند مغزها و همچنین میوه در پایان شب و با فاصله از زمان خواب توصیه می‌شود. همچنین، می‌توان مصرف میوه و مایعات مناسب از نظر کمی و کیفی و مزاجی با فاصله از زمان افطار و خواب شب را برای افراد سالم توصیه کرد که ضمن کمک به رفع عطش، در بهبود هضم و رفع یبوست نیز مفید هستند و منبع مناسبی از املاح و ویتامین‌ها را نیز در اختیار بدن قرار می‌دهند.
توصیه‌های طب اخلاطی برای روزه‌داری
*برخی مواد غذایی وقتی همزمان با برخی غذاهای دیگر مصرف شوند، ضرر می‌رسانند مثل خوردن ماست همراه گوشت یا پنیر یا ترشی یا باقلا، خوردن تخم‌مرغ همراه با ماهی، خوردن شیر همراه ماهی و مرغ یا ترشی یا خربزه؛ به عنوان مثال، اگر شام مرغ یا ماهی است، افطار را با شیر باز نکنید یا شیر برنج نخورید.
*زیاده‌روی در مصرف چای و لبنیات موجب سنگ کلیه می‌شود.
*در مصرف زولبیا و بامیه زیاده‌روی نکنید.
*مصرف سه وعده غذا در شبانه‌روز، برای سلامت جسم و جان مضر است و دو وعده برای افراد سالم که فعالیت بدنی سنگین ندارند کافی است؛ بنابراین، بهتر است خوردن ناهار ترک شود و بهترین زمان ترک این عادت انتهای ماه رمضان است که یک ماه ناهار نخورده‌ایم.
*از دیدگاه طب اخلاطی بیماران مبتلا به کم خونی می‌توانند با رعایت شرایط خاص و اصلاح الگوی غذایی، روزه بگیرند.
*میوه‌های تابستانی آب‌دار، در فاصله‌ی افطار تا سحر در کنار مصرف مواد غذایی فیبردار، حرکات دودی روده را تقویت و «خشکی مزاج» و یبوست دستگاه گوارش، را بر طرف می‌کند. میوه‌هایی مثل هندوانه، طالبی، خربزه، زردآلو، گیلاس، هلو، موز، سیب، گلابی، انار شیرین و …، از میوه‌های بسیار مفید در فاصله‌ی بین شام تا سحری، هستند.
*مصرف سبزیجات و میوه‌جات هنگام سحری و شام بسیار مناسب است، کمک به دفع سموم می‌کند و تشنگی در طول روز را کاهش می‌دهد.
*به طور کلی بهترین خوردنی‌ها برای افطار عبارت‌اند از خرما، کشمش، انجیرخشک، عسل، همراه کمی نان سبوس دار با پنیر و گردو یا سبزی.
*بدترین انتخاب هم شامل نوشیدنی‌های سرد به خصوص صناعی، غذاهای سنگین و حجیم یا دیرهضم و غلیظ، غذاهای پرادویه، چرب و سرخ کردنی، مواد شور، میوه و آب همراه افطار.
قابل ذکر است که موارد بیان شده، برای افراد سالم است و گروه‌های خاص مانند بیماران، دریافت‌کنندگان دارو، سالمندان، زنان باردار و شیرده و همچنین ورزشکاران، نوجوانان و…، نیازمند تدابیر و توصیه‌های دیگری هستند. این افراد برای دریافت الگوهای غذایی مناسب خود باید به پزشکان آشنا به مبانی تغذیه بر اساس مبانی فخیم طب سنتی ایران مراجعه کنند.
امید است با رعایت این توصیه‌ها بتوانیم این ماه را با نشاط و آرامشی وصف‌ناپذیر پشت سر بگذارید.