نویسندگان: دکتر امیر عباس مینایی فر، آنا روحانی
کاکتوس هندی گیاهی است با مقاومت بالا که در اکثر نقاط جهان دیده می‌شود زیستگاه اصلی آنها آمریکای جنوبی می‌باشد. به طور طبیعی در سراسر شمال و جنوب آمریکا و در شمال کانادا، از طریق دریای کارائیب، آرژانتین این نوع کاکتوس فراوان است با این حال این گونه اکنون در سراسر جهان کشت داده می‌شود.
محل پیدایش کاکتوس آپونتیا نسبتا مبهم است. عمدتا این گیاه برای میوه‌هایش کاشته می‌شد ومردم عقیده داشتند که ابتدا در قرن شانزدهم این کاکتوس از مکزیک در جنوب کشور آمریکا و سپس به سرا سر آمریکا حمل شد. هر چند روشن است که کاکتوس هندی در ماروکو برای بیشتر از چهار قرن وجود داشته است. امروزه نه تنها فقط در افریقا بلکه در سایر مناطق خشک و نیمه خشک دنیا مثل جنوب آسیا، جنوب آمریکا، جنوب اروپا استرالیا و جزیره‌هایی با شرایط آب هوایی معتدل نیز آن را می‌توان یافت. به‌خاطر استفاده‌ی انسان و حیوانات از این گیاه در دوران خشکسالی به اتیوپی شمالی برده شد. کاشت این گیاه در حال حاضر تا حدی افزایش یافته که به طور تخمینی محدوده‌ای حدود سیصد و شصت هکتار را می‌پوشاند. این گیاه مانند بسیاری از گونه‌های کاکتوس‌های واقعی فقط بومی‌آمریکا می‌باشد اما آنها به سایر بخش‌های کره‌ی زمین برده شده‌اند.کاکتوس خاردار هندی در مناطقی ازشیلی منشا گرفته سپس پراکنده شده است.
سازگاری:
کاکتوس آپونتیا بومی محیط‌های مختلف اند. این نوع کاکتوس مناطقی از سطح دریا تا ارتفاعات بیش از ۴۰۰۰ متر درکوه‌ها رشد می‌کنند. در نقاطی از مکزیک، مناطقی که دما همیشه بالای oc5 است تا مناطقی در کانادا که در زمستان به C40- می‌رسد وجود دارند.
کاکتوس‌ها گیاهان ساقه‌گوشتی هستند که با مناطق خشک سازگاری پیدا کرده‌اند. این خصوصیات به علت ساختمان خاص آنها می‌باشد که در سطح مورفولوژیکی ساقه‌های ضخیم دارند و در سطح آناتومیکی دارای لایه‌های مخلف سلول‌هایی که ذخیره کننده‌ی آب هستند (آب را ذخیره می‌کنند).
در مناطق خشک و نیمه خشک، عوامل مختلف، رشد گیاه را محدود می‌کند. آب عامل اصلی محدود کننده است اما عوامل دیگر مثل بادهای قوی، تغییرات ناگهانی دما، کمبود مواد غذایی در خاک، وجود نمک‌ها و مواد سمی باعث شده تا تکامل جنس آپونتیا در این محیط‌ها به توسعه‌ی گونه‌های مختلف منتهی شود. توسعه‌ی خصوصیات مورفولوژیکی، فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی خصوصیاتی است که به آنها اجازه می‌دهد تا با چنین شرایط سختی سازش پیدا کنند.
تغییر شکل کاملا مشخص برگ‌ها به خار باعث می‌شود که آپونتیا با اختلاف بیشتر از سایر گیاهان از هدر رفتن آب جلوگیری کند. آپونتیا دی اکسید لازم را برای متابولیزم در هنگام شب جذب می‌کند. بنابراین مانع از دست دادن آب می‌شود. این مکانیزم به آنها اجازه داده است تا در محیط‌های خشک تشکیل کلنی بدهند. هرچند پراکندگی وسیع آنها عمدتا به آسان بودن تکثیر آنها ارتباط پیدا می‌کند.
آنها به آسانی به‌وسیله‌ی ساقه‌ها و دانه‌ها که با شرایط گرما و خشکی به‌خوبی سازش پیدا کرده‌اند، تکثیر می‌شوند. زمانی‌که در محیط قرار می‌گیرند به مراقبت‌های کمی نیاز دارند. تکثیر به‌وسیله‌ی دانه کمتر صورت می‌گیرد اما نتایج آن در قوی‌تر شدن ژنتیک گیاه مشخص می‌شود. کاکتوس‌ها بدون آب زنده می‌مانند اما رشد آنها متوقف می‌شود. تعدادی از گونه‌ها به دوره‌های خشکسالی متناوب (دوره‌ای) نیاز دارند. بسیاری از آنها در آب و هوای گرم، در نور خورشید، در جاهایی که خاک رطوبت کافی دارد به‌خوبی رشد می‌کنند اما تعدادی نیاز به سایه دارند. گونه‌های آپونتیا بیشترین تحمل در مقابل سرما را دارند. بسیاری از کاکتوس‌های کوچک برای کاشتن و نگهداری در منزل مناسب هستند. در آمریکای لاتین آپونتیا در اطراف خانه‌ها کاشته می‌شوند و اغلب یک حصار بیولوژیکی در اطراف خانه‌ها تشکیل می‌دهند.
موارد استفاده:
_ خوراک:
کاکتوس به علت ارزش غذایی بسیار بالایش به عنوان خوراک گیاهی پرطرف‌دار در کشورهای آمریکای مرکزی، اروپا، خاورمیانه، هند، آفریقای شمالی و استرالیاست. بهترین روش برای بهره‌مندی از فواید کاکتوس مصرف آن به صورت پودر است.با این روش به آسانی در دستگاه گوارش هضم و بدن به راحتی آنرا جذب می‌کند.
تمام بخش‌های این گیاه قابل خوردن است، ساقه‌های کاکتوس خوردنی است و به عنوان سبزی تازه، شور و یا ترشی مورد استفاده قرارمی‌گیرد. قطعه‌های جوان به صورت خام و تکه‌های بالغ ابتدا باید پخته شود. به عنوان علوفه برای جانوران مفید است و ساقه ی بالغ و نابالغ توسط علف‌خواران خورده می‌شود. ساقه‌های خشک شده در سراسر سال و در زمان خشکسالی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
این گیاه دارای قابلیت منحصر بفردد ذخیره آب در خود است.بسیاری از حیواناتی که در بیابان زندگی می‌کنند آب مورد نیاز خود را از کاکتوس می‌گیرند.کاکتوس‌های در طوفان‌های ناگهانی آب ذخیره کرده و آب ذخیره شده را طی ماه‌های خشکسالی به مصرف می‌رسانند. ساقه‌ها نیز به عنوان مخزن و حتی قمقمه می‌توانند به کار برده شوند.
درایران به میوه‌ی کاکتوس، گلابی خارداریا انجیر کاکتوس گفته می‌شود، این میوه بیضی شکل بوده و به رنگ قرمز و بنفش است. گوشت آن شیرین‌مزه و آب‌دار و دانه‌های ترد سیاه رنگی در بافت آن پراکنده است.
کاکتوس انجیری خاردار به علت ارزش غذایی بسیار بالایش به عنوان یک ابر میوه دسته بندی می‌شود و به عنوان میوه‌ی درجه‌ی اول در بعضی نقاط دنیا مورد علاقه‌ی مردم است سوریه و لبنان از جمله کشور‌هایی هستند که این میوه را پرورش داده و مراکش بزرگ‌ترین صادر کننده‌ی آن است و منطقه‌ی وسیعی را در این کشور در بر گرفته است. این سوال مطرح است که مگر میوه‌ی کاکتوس چه فوایدی دارد که در کشورهای آمریکا مرکزی، هند، آفریقا و استرالیا طرفداران زیادی را به خود جلب کرده است؟ یکی از کاربردهای رایج آن در رژیم غذایی است که به دلیل غنی بودن از مواد فیبری در دوران رژیم باعث مهار گرسنگی می‌شود و آنرا به تجربه‌ای لذت‌بخش تبدیل می‌کند. آپونتیا یک منبع غذایی بحرانی برای بوفالو‌ها نیز محسوب می‌شود.
خواص دارویی:
کاکتوس آپونتیا‌ی خاردار دارای ارزش دارویی بالا می‌باشد. بیش از ۱۲۰۰۰سال است که این گیاه خارق‌العاده به دلیل شفا بخشی حیرت‌آورش مورد استفاده قرار می‌گیرد. معمولا بری افراد مبتلا به بیماری می‌توان از این میوه آب‌دار به صورت آب‌میوه، مارمالاد، مربا و بستنی‌های خوشمزه استفاده کرد. دارای مواد فیبری است، مقوی برای دستگاه گوارش بوده و به هضم غذا کمک می‌کند.یک ملین بسیار عالی است که خاصیت رونده داشته، باعث لینت مزاج می‌شود. مهم‌ترین فایده‌ی آن در معالجه‌ی کبد و مصرف آن برای بیماران کبدی با نظر پزشک مربوط مفید است. به‌خاطر کاهش دادن فعالیت پلاکتی اثر بسیار مفیدی بر روی سیستم قلبی – عروقی می‌گذارد؛ به عبارت دیگر برای عروق خون و قلب بسیار مفید است. قند خون را کاهش داده و در تنظیم قند خون بیماران دیابتی نوع دوم موثر است. برخی منابع ادعا می‌کنند مصرف این میوه بعد از غذا باعث کاهش جذب انسولین می‌شود و برای مبتلایان به دیابت نوع دوم مفید است. دکتر رضایی در تحقیقات خود بر روی موش‌های مبتلا به دیابت به این نتیجه رسید که با خوردن میوه‌ی کاکتوس روزانه به دفعات مختلف برای مدت دو ماه، مشخص گردید که میوه‌ی کاکتوس خاصیت ضد دیابتی دارد.
باعث کاهش کلسترول بد خون می‌شود، از عفونت‌های کلیوی جلوگیری کرده و تب بالا و هپاتیت را درمان می‌کند. به طور چشمگیری در التیام زخم‌ها موثر است. کمک بسیار شایانی به کاهش وزن می‌کند. در گروه پزشکان مکزیک برای مهار زخم‌ها و التهاب‌های لوله‌ی گوارش و مجاری ادراری، پرز‌ها و عصاره‌ی میوه‌ی کاکتوس مورد توجه قرار گرفته است. میوه‌ی کاکتوس از غده‌ی پروستات مردان محافظت می‌کند.
اخیرا اوپانشیا به عنوان شاهکار محصول شناخته شده است، نه به‌خاطر ساقه‌ها و میوه‌های آن، بلکه به‌خاطر اینکه می‌توان از دانه‌های ریز موجود در میوه‌ی آن روغنی تهیه کرد که میزان آنتی اکسیدان آن سه برابر سایر روغن‌هاست و غنی از ویتامین E می‌باشدکه برای پوست نافع است. در حال حاضر خواص ضد پیری آن شناخته شده است، اما هر چند که هنوز روز‌های آغازین استفاده‌ی آن در صنعت می‌باشد، بسیاری از شرکت‌های مواد آرایشی علاقه‌ی شدید به این روغن با ارزش نشان داده‌اند
علاوه بر خواصی که ذکر شد کاربردهای دیگری دارد از آن جمله استفاده از عصاره‌ی استخراج شده از ساقه‌های کاکتوس انجیری است که معمول‌ترین استفاده از آن به عنوان افزودنی‌های مواد روکش زمین می‌باشد. از طرف دیگر از بخش لزج و چسبنده‌ی گوشتی آن برای خالص سازی آب استفاده می‌شود.
_ مواد شیمیایی:
میوه‌های کوچک کاکتوس حاوی مقدار زیادی مواد شیمیایی می‌باشد که در حال حاضر به‌وسیله‌ی آزمایش‌های داروسازی برای اهداف دارویی مورد استفاده قرار می‌گیرد.این گیاه سرشار از ترکیبات آنتی‌اکسیدانی است. آنتی‌اکسیدان‌ها سلاح گیاه در مقابله با شرایط سخت و طاقت فرسای محیطی است. وجود این ترکیبات در میوه‌ی کاکتوس اثر سم‌زدایی قوی و ضد التهاب داشته و از آسیب‌های سلولی که باعث سرطان و پیری می‌شود جلوگیری و از سوی دیگر با تقویت سیستم دفاعی بدن در برابرعفونت‌ها مقاوم‌تر می‌کند. هرچند که ۸۵ تا ۹۰ درصد میوه‌ی کاکتوس آب است در داشتن ویتامین C نیز غنی است و منبع خوبی از کربوهیدرات می‌باشد، ساقه‌ها حاوی کربوهیدرات ودر داشتن ویتامین A غنی هستند. برگ‌های این گیاه سرشار از بتا کاروتن، ویتامین‌های گروه B و ویتامین C و کلسیم است.
سرشار از فلاونوئید‌هاست که خاصیت آنتی اکسیدانی آن تاثیر سم زدایی دارد و از آسیب‌های سلولی جلوگیری می‌کند. میزان کلسیم ساقه‌ها زیاد است، هر دو اگزالات کلسیم نامحلول و مواد چسبنده‌ی محلول آن دارای خاصیت هیپوگلیسمیک hypoglycemic( تنظیم قند خون )می‌باشند و همچنین به طور مشخص کلسترول را پایین می‌آورند و از بالا رفتن قند خون نیز پیشگیری می‌کنند. فیبر‌های محلول حاوی مواد چسبنده هستند که جذب کربوهیدرات‌های ساده را متوقف می‌کند، ساقه‌ها همچنین حاوی سطح بالایی از آمیلوز، نشاسته‌ای که خیلی آهسته‌تر از آمیلوپکتین که نشاسته‌ی موجود در نان و سیب زمینی است به قند‌های ساده می‌شکند.
_ استفاده در فرهنگ مردم:
امروزه به کاکتوس تنها به یک گیاه که در بیابان است نگاه نمی‌کنند بلکه در خانه به عنوان یک گیاه زینتی نگهداری می‌کنند و از میوه‌ی آن هم استفاده‌ی زیادی می‌شود.
در مکزیک به ندرت برای اهداف زینتی استفاده می‌شود زیرا در امریکای جنوبی بسیاری از مردم معتقدند استفاده‌ی زینتی از آن باعث ثابت ماندن اموال و عدم رشد مالی می‌شود و به همین دلیل از آپونتیا نفرت دارند. حتی کسانی که عشق نگهداری کاکتوس دارند آن را به عنوان تزیین نگه نمی‌دارند و در کلکسیون، کلکسیونر‌های بزرگ این گیاه وجود ندارد. اما به نظر می‌رسد در سال‌های اخیرعلاقه به این گونه کمی بیشتر از قبل شده است، به خصوص گونه‌های بومی در جنوب غربی ایالات متحده آمریکا را برای کسب محبوبیت در منازل استفاده می‌کنند تا نفرت دیرینه از این کاکتوس از یاد مردم برود. با این حال در مکزیک جنوبی و مرکزی هنوز هم مردم راضی به نگهداری این گیاه سودمند در منازل نیستند.
آرم روی کت مکزیکی‌ها عقاب طلایی است که روی این کاکتوس نشسته و یک مار زنگی گرفته است. بر طبق تاریخ رسمی‌این طرح از یک افسانه‌ی قدیمی‌مربوط به یک قبیله‌ی چادرنشین الهام گرفته شده است که در مکزیک سرگردان بودند و به دنبال علامت آسمانی می‌گشتند تا نقطه‌ای با حدود معین و مشخص بیابند وبر روی آن پایتخت خود را بنا کنند. خدای آنها فرمان داد تا عقابی پیدا کنند که بالای شاخه‌ی کاکتوس روی صخره‌ی معلق در دریاچه نشسته، ماری گرفته و می‌خورد و بعد از ۲۰۰ سال سرگردانی،آنها علامت قول داده شده را روی یک جزیره‌ی کوچک در دریاچه Lake Taxacoco پیدا کردند. در آنجا پایتخت جدیدخود تنوچیتیتلان (tenochititlan) پیدا کردند. میوه‌ی کاکتوس سنبل جزیره‌ی تنوچیتیتلان می‌باشد.
در عربی کاکتوس صبار نامیده می‌شود. این اصطلاح مربوط به صبر می‌باشد که ترجمه‌ی آن شکیبایی یا سختی است. یک گروه جاز کلاسیک بریتانیا برای یک آهنگ خود نام کاکتوس انتخاب کردند.